Drodzy Rodzice, Szanowni Państwo!
Tym razem chcę zainteresować Państwa jedną z częstszych wad wymowy rozpoznawanych u dzieci w wieku przedszkolnym – seplenieniem międzyzębowym. Oprócz przedstawienia podstawowych informacji o tej nieprawidłowości pragnę zachęcić Państwa do obserwacji swoich dzieci i – w razie wątpliwości – zaprosić do konsultacji z logopedą. Jak w wypadku każdej wady wymowy kluczem do sukcesu jest wczesna diagnoza i aktywny udział Rodziców w procesie terapii.
W pierwszej części pracy przedstawiam opis przypadku dziecka z zespołem charakterystycznych objawów i proces dochodzenia do właściwego rozpoznania. Terapii i diagnostyce różnicowej poświęcona będzie część druga.
Zapraszam do lektury.
mgr Anna Strus, logopeda
TYTUŁ
Seplenienie międzyzębowe (sygmatyzm interdentalny) – ważny problem logopedyczny (opis przypadku)
AUTOR
Mgr Anna Strus – logopeda
STRESZCZENIE
Sygmatyzm interdentalny (wymowa międzyzębowa) to ciężkie zaburzenie rozwoju mowy. Przyczyny występowania obejmują nieprawidłowości, podlegające właściwej terapii logopedycznej, jak i zaburzenia z zakresu innych dyscyplin (laryngologii, chirurgii, ortodoncji). Najważniejsze jest, jak najwcześniejsze rozpoznanie problemu i wczesne wdrożenia właściwego postępowania terapeutycznego.
SŁOWA KLUCZOWE
sygmatyzm interdentalny, wady wymowy, wymowa międzyzębowa, wymowa u dzieci przedszkolnych
TŁO
Sygmatyzm międzyzębowy (sigmatismus interdentalis), inaczej seplenienie międzyzębowe, to wada wymowy, która wielokrotnie została już opisana w literaturze logopedycznej (np.: Cieszyńska, Stecko, Demel, Styczek, Wójtowiczowa, Rodak, Pluta-Wojciechowska) i była analizowana przez wielu logopedów. Jest bardzo częstą wadą a jednocześnie jedną z najtrudniejszych do usunięcia, dlatego chcę przedstawić podstawowe informacje na temat przyczyn, objawów i sposobów terapii na podstawie opisu przypadku dziecka przedszkolnego. Ta nieprawidłowość jest wielkim wyzwaniem zarówno dla logopedy, dziecka jak i rodzica. Często wymagana jest terapia równoległa, skojarzona z leczeniem np.: laryngologicznym, ortodontycznym i fizjoterapeutycznym. Istotny jest fakt, że dziecko z tego seplenienia nie wyrośnie, wada sama się nie cofnie!
OPIS PRZYPADKU
- Obserwacja i wywiad.
Chłopiec – Adaś (imię zmienione) ukończył 4 lata i od 2 miesięcy uczęszcza do przedszkola, wcześniej mama zajmowała się jego wychowaniem. Jest pierwszym dzieckiem w rodzinie. Obecnie obydwoje rodzice pracują.
W rozmowie z matką dziecka zebrano informacje o środowisku domowym i rozwoju psychofizycznym dziecka od narodzin do chwili obecnej. Ustalono, że okres ciąży i porodu przebiegał prawidłowo. Dziecko urodziło się z prawidłowa masą urodzeniową i uzyskało po urodzeniu maksymalną ilość punktów Apgar (10). Chłopiec krótko był karmiony naturalnie, gdyż w opinii matki nie najadał się. Później karmiony butelką do 3 roku życia. W tym czasie też używał smoczka. Rozwój psychomotoryczny zgodny z normą.
Chłopiec często się przeziębia, kilka razy miał anginę i zapalenie oskrzeli. Mama zauważyła, że buzia jest otwarta zarówno podczas snu jak i w ciągu dnia oraz dostrzegła wysuwanie języka podczas mówienia. Rozwój mowy przebiegał „z małym opóźnieniem”: gaworzenie pojawiło się ok. 8 – 10 miesiąca życia, pierwsze słowa pojawiły się w drugim roku życia, stopniowo rozwijało się łączenie słów ze sobą. Krótkie zdania i pytania pojawiły się w 3 roku życia. Obecnie mówi niewyraźnie. U rodziców nie występują wady wymowy.
- Badanie logopedyczne.
- Narzędzia badawcze:
- Kwestionariusz obrazkowy G. Demel oraz karta mowy i wymowy dziecka służące do zapisania wymowy osoby badanej.
- Karta motoryki artykulacyjnej H. Rodak – umożliwiająca ocenę sprawności warg i języka ze szczególnym uwzględnieniem precyzji i celowości wykonywanych ruchów.
- Test do badania słuchu fonemowego KOSF.
- Przebieg badania:
Po uzyskaniu zgody rodziców na badanie, na początku przeprowadzono swobodną rozmowę z dzieckiem, aby nawiązać z nim kontakt. W trakcie krótkiej rozmowy z chłopcem na temat ulubionych zabawek, życia przedszkolnego poprosiłam również o opowiedzenie krótkiej historyjki obrazkowej. W rozmowie zwracano uwagę na:
- Umiejętność formułowania zdań i wypowiadania się.
- Bogactwo słownictwa i gramatyczną poprawność wypowiedzi.
- Aspekt fonetyczny mowy.
Oceniono sposób oddychania – dziecko oddycha torem ustnym. Orientacyjnie sprawdzono słuch fizyczny – chłopiec prawidłowo pokazywał przedmioty, części ciała oraz wykonywał polecenia słowne. Wskazuje to również na właściwe rozumienie zdań. U chłopca nie stwierdzono problemów z odbiorem mowy.
Orientacyjne badanie zasobu słownictwa pokazało bogaty słownik czterolatka.
Następnie chłopiec został zdiagnozowany przy pomocy podanych wyżej narzędzi badawczych. Dodatkowych informacji zasięgnięto od wychowawców.
Do badania i oceny mowy wykorzystano kwestionariusz obrazkowy złożony ze specjalnie dobranych obrazków, tak, aby ich nazwy zawierały w sobie odpowiednie głoski we wszystkich pozycjach (nagłosie, śródgłosie i wygłosie). Badanie wykazało, iż dziecko zarówno w mowie spontanicznej jak i podczas nazywania desygnatów prawidłowo artykułowało wszystkie głoski języka polskiego poza głoskami dentalizowanymi szeregu syczącego (s, z, c, dz) oraz t, d, n, które wymawiało międzyzębowo (język układa się w linii środkowej). Podczas artykulacji czubek języka wsuwa się między zęby, powodując opuszczenie żuchwy i brak dentalizacji.
Dziecko używa poprawnych form gramatycznych. Nie miał problemów z powtarzaniem zdań.
Następnie zostało wykonane badanie słuchu fonemowego według kwestionariusza KOSF wydawnictwa KOMLOGO. Podczas badania chłopiec prawidłowo wskazywał wszystkie obrazki, z nazwami którymi 4 -letnie dziecko powinno być zaznajomione. Słuch fonemowy nie wykazuje odchyleń od normy.
Do oceny sprawności narządów mowy posłużyła karta badania motoryki artykulacyjnej H. Rodak. Każdą z prób uprzednio demonstrowano dziecku przed lustrem. Z oceny anatomicznej narządów mowy stwierdzono:
- język proporcjonalny do jamy ustnej – skrócone wędzidełko (ankyloglosja),
- podniebienie twarde wysoko wysklepione tzw. gotyckie,
- migdałki podniebienne powiększone (do oceny laryngologicznej),
- jama nosowa drożna,
- stan uzębienia – tyłozgryz (konsultacja ortodontyczna).
Podczas wykonywanych ćwiczeń, zaobserwowano obniżoną sprawność ruchową warg i języka: obniżone napięcie mięśnia okrężnego warg, brak pionizacji języka i kląskania, żuchwa opuszczona w dół. Zaobserwowano tzw. niemowlęce (infantylne) połykanie (język zamiast unosić się do podniebienia, wsuwa się miedzy zęby, naciska na nie od wewnątrz, towarzyszy temu zaciskanie warg). Nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka (język leży bezwładnie na dnie jamy ustnej).
- Diagnoza
Badanie pozwoliło na zdiagnozowanie u chłopca wady wymowy, zwanej sygmatyzmem interdentalnym, który dotyczy realizacji głosek: s, z, c, dz, t, d, n, spowodowaną krótkim wędzidełkiem oraz niską sprawnością języka i warg. Chłopiec ma prawidłowy słuch fizyczny
i fonematyczny.